Cao Đức Thái
Thời đai ngày nay được định nghĩa bằng nhiều khái niêm, từ
nhiều lĩnh vực. Trên lĩnh vực khoa học công nghệ, người ta cho rằng thời đại
ngày nay là thời đại cách mạng khoa học và công nghệ hiện đại đang diễn ra như
vũ bão, đặc biệt là công nghệ thông tin-viễn thông(ITC) và số hóa. Những tác
động to lớn của khoa học, công nghệ đến sản xuất và đời sống xã hội đã diễn ra
đúng như dự báo của C. Mác cách đây
trên ½ thế kỷ. Trên lĩnh vực xã hội, chính trị, người ta cho rằng thời đại ngày
nay được đánh dấu bằng quá trình toàn cầu hóa nhiều mặt từ chính tri, dân chủ
đến quyền con người và kinh tế thị trường. Cho dù tiếp cận từ lĩnh vực nào thì
người ta cũng không thể phủ nhận được rằng những đặc trưng của thời đại là một
thực tế khách quan, là điều kiện mà mỗi quốc gia, dân tộc muốn tồn tại và phát
triển đều phải thích ứng với quá trình đó.
Dân chủ (DC) là một hình thức tổ chức, thiết chế chính trị của nhà nước và xã hội,
dựa trên nguyên tắc cơ bản- nhân dân là nguồn gốc của quyền lực, thông qua một hệ thống
bầu cử tự do. Giá trị của DC là ở chỗ đó là động
lực cơ bản của sự phát triển xã hội. Chính vì vậy trong các hình thái kinh tế
xã hội, giai cấp cầm quyền luôn sử dụng DC như là một nhân tố nhằm phát huy sức
mạnh của cộng đồng, của chế độ xã hội và của dân tộc. Tất nhiên trong các chế
độ trước xã hội TBCN, chỉ mới tồn tại những nhân tố nào đó của DC. Chẳng hạn
như chế độ DC chủ nô ở Hy Lạp khoảng những năm 400 trước công nguyên. Chế độ DC
này quy định nam giới có quyền tham gia bầu cử nhiều chức danh quản lý xã hội,
nhưng quyền đó không có đối với phụ nữ và người nô lệ.
Hiện nay câu chuyện có hay không có
DC trong hình thái kinh tế phong kiến vẫn đang còn tranh luận. Nhiều ý kiến cho
rằng, trong xã hội phong kiến , nhất là ở phương Đông do điều kiện thiên nhiên
khắc nghiệt, hạn hán, lũ lụt …các nhà nước ở đây buộc phải “ trọng dân”, “ thân
dân” “ thương dân” để duy trì và phát triển chế độ. Có thể xem như những tư
tưởng trên là những yếu tố của DC trong chế độ này. Ở nước ta, ngoài có chung
các yếu tố như các quốc gia phương Đông khác, còn có một đặc trưng lịch sử nữa
là thường xuyên phải chống xâm lược nên yếu tố DC ở Việt Nam mang tính
chất nhân dân (ít nhiều có tổ chức) ở thời kỳ thịnh vượng. Sự kiện Hội nghị
Diên Hồng, mà nội dung cơ bản của nó là ý kiến đa số của những người cao tuổi
có uy tín là quyết định. Đây có thể xem như một đỉnh cao của tư tưởng DC trong
lịch sử Dân tộc ta.
Có thể nói các cuộc cách mạng DC tư
sản mở đầu từ thế kỷ XVI, với các cuộc cách mạng điển hình như: Hà Lan, 1581 (
mở đầu), Anh, 1689, Mỹ 1766, Pháp 1789 đã mở ra một nền DC theo đúng nghĩa của
nó. Nghĩa là không chỉ có những nhân tố nào đó của DC mà đã bao gồm đầy đủ các
nhân tố của DC. Tuy nhiên đó vẫn là một nền DC do giai cấp tư sản lãnh đạo vì
lợi ích của giai cấp đó. Cuộc Cách mạng XHCN Tháng Mười, năm 1917 đã mở ra một chế
độ DC mới. Đó là DC XHCN, nền DC do giai cấp công nhân lãnh đạo hướng đến lợi
ích cho toàn dân. Sau chiến tranh thế giới thứ II, do tác động của CNXH phong
trào giải phong dân tộc ra đời và đã giành được những thắng lợi to lớn, kết quả
là một chế độ DC mới ra đời. Đó là DC nhân dân, hướng theo con đường xây dựng xã
hội XHCN. Có thể xem các nền DC: DC tư sản, DC XHCN, DC nhân dân là ba chế độ
DC với ba thiết chế cơ bản của nền DC trên thế giới. Mỗi một chế độ DC nói trên
đều có những thiết chế khác nhau, nhưng đều có những yếu tố chung. Đó là:
1) Sự bình đẳng về quyền và nghĩa vụ của công dân ( bao gồm tất
cả các thành viên xã hội) ;
2) Bầu cử tự do và theo nhiệm kỳ bầu ra các cơ quan, người
lãnh đạo nhà nước;
3) Quyền lực của Nhà nước được chia ra làm 3 nhánh: Lập
pháp, hành pháp và tư pháp. Mỗi cơ quan trên có một chức năng riêng.
4) Hiến pháp và pháp luật được xem là tối thượng;
5) Các quyền con người, quyền và nghĩa vụ công dân được tôn
trọng và bảo đảm.
6) Nhà nước thừa nhận các tổ chức xã hội phi chính phủ (
NGOs) như là một yếu tố bổ sung cho nền DC.
Cơ sở kinh tế của các nền DC là nền
kinh tế thị trường nói chung. Hiện nay trong các nền DC đang tồn tại những mô
hình kinh tế thị trường khác nhau: Kinh tế thị trường tự do ( Điển hình là Mỹ,
Anh); Kinh tế thị trường xã hội ( điển hình là các nền kinh tế Bắc ÂU, như Thụ
Điển, Đan Mạch, Phần Lan…) và Kinh tế thị trường XHCN ( Trung Quốc gọi là kinh
tế thị rường XHCN, Việt Nam gọ là kinh tế thị trường định hướng XHCN).
Trên đây là những yếu tố cơ bản của
các mô hình DC.Với chế độ DC, ngày nay trên thế giới có nhiều mô hình DC với
những thiết chế, cụ thể khác nhau. Thực tế cho thấy sự khác nhau giữa các chế
độ DC chủ yếu ở những nội dung sau:
- Lực lượng chính trị nào cầm quyền vì
lợi ích của ai?
-Về thể chế đảng lãnh đạo cầm quyền:
chế độ đa đảng hay một đảng duy nhất lãnh đạo cầm quyền...;
-Mối quan hệ giữa các nhánh quyền
lực như thế nào ( phân lập hay phân công phối hợp);
Trong mô hình “DC xã hội” ( ở các
nước Bắc Âu hiện nay), ngoài thể chế tam quyền phân lập, nhà nước pháp quyền
còn có cơ quan giám sát nhân quyền độc lập (gọi là Obusman, đặt ở Quốc hội ) còn
có hai yếu tố quan trọng khác của mô hình này là: 1) Nhà nước phúc lợi ( nhà
nước bảo đảm an toàn xã hội cho tất cả mọi người có mức sống không được thấp
hơn đói khổ). 2) Và quyền “tham quyết” của 3 bên gồm: Đại diện chính quyền; Đại
diện người lạo động ( Thường là công đoàn) và giới chủ quyết định đối với các
vấn đề kinh tế xã hội, nhất là ở cấp cơ sở, công ty. Trên đây có thể xem như
đặc trưng của mô hình DC “xã hội DC” Bắc
Âu. Mô hình này đang có sức hấp dẫn lớn đối với thế giới.
Thời gian gần đây, trên một số mạng
xã hội, có cá nhân, thậm chí có những nhóm người dưới những hình thức khác
nhau, đưa vào “Tuyên bố” ( của những “Hội”, “ Đoàn” “ độc lập”) viết trong “thư
ngỏ”, kiến nghị: “thay đổi Cương lĩnh,
từ bỏ đường lối sai lầm về xây dựng CNXH, chuyển hẳn sang đường lối dân tộc và
dân chủ, trọng tâm là chuyển đổi thể chế chính trị từ toàn trị sang dân chủ…”.
Có thể nói đây là những nhận định sai trái, không phù hợp với thực tế, nếu
không nói rằng, đó là sự xuyên tạc Cương
lĩnh, đường lối của Đảng Cộng sản Việt Nam.
Không phủ nhận rằng, sự phát triển
của nền DC trên thế giới ngày nay, đặc biệt là về thể chế là một xu thế không
thể đảo ngược được. Nó được xem như một đặc trưng về chính trị của nền văn minh
nhân loại. Nội dung chủ yếu của xu thế đó là: Thứ nhất, đó là vai trò của nhân dân ngày càng được nâng cao. Thứ hai, đó là Nhà nước pháp quyền và
nguyên tắc pháp luật tối thượng đước khẳng định mạnh mẽ. Thứ ba, đó là quyền con người, quyền và nghịa vụ công dân được xem
vừa là mục tiêu, vừa là động lực của sự phát triển. Và cuối cùng, đó là quyền tiếp cận thông tin của người dân được tôn
trọng và bảo đảm.
Nền dân chủ của dân tộc ta ra đời
trong cuộc Cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân. Nền dân chủ đó đã được thử
thách, trải nghiệm trong các cuộc kháng chiến đánh bại những kẻ thù hung bạo
nhất của chủ nghĩa đế quốc, để lại dấu ấn thời đại. Bước vào giai đoạn xây
dựng xã hội XHCN, nền dân chủ đó cũng đã được trải nghiệm trong
mô hình cũ của CNXH, mà đặc trưng của nó là: Về chính trị, đó là nhà nước
chuyên chính vô sản…; về kinh tế, đó là nền kinh tế kế hoạch hóa tập
trung quan liêu với hai thành phần duy nhất: Kinh tế quốc
doanh và kinh tế tập thể…Đại hội VI, năm 1986 Đảng ta đã quyết định chuyển
sang xây dựng xã hội XHCN theo mô hình mới-mô hình được hoàn thiện từng bước từ
Đại hội VII đến nay. Những thành tố của mô hình đó là: Về chính trị, đó là xã
hội do nhân dân làm chủ với nhà nước pháp quyền do Đảng ta lãnh đạo; về kinh
tế, đó là nền kinh tế thị trường định hướng XHCN…
Mặc dù đã đạt được những thành quả to lớn, song 25 năm đổi mới xã
hội ta đã xuất hiện nhiều vấn đề kinh tế, xã hội bức xúc. Đó là tình trạng phân
hóa giàu nghèo, tham nhũng, lợi ích nhóm, bệnh nhiệm kỳ… có khuynh hướng gia
tăng. Quyền làm chủ của nhân dân ở nhiều nơi, trên nhiều lĩnh vực còn bị
vi phạm… Hội nghị TW 4 đã công khai chỉ ra nguyên nhân quan trọng của tình
trạng trên là sự suy thoái về tư tưởng, chính trị, đạo đức và lối sống của cán
bộ, Đảng viên các cấp. Nếu không chúng ta không kịp thời ngăn chặn tình trạng
suy thoái này không loại trừ có thể
dẫn đến những bất ổn xã hội, xóa đi những thành quả của công cuộc đổi mới trong
nhiều thập kỷ qua, gây hậu quả khó lường. Bởi vậy, để khắc phục tình hình trên,
trong thời gian qua Đảng và Nhà nước ta đã tập trung bảo đảm và phát huy mạnh
mẽ DC XHCN mà cốt lõi là quyền làm chủ
của nhân dân.
Có thể nói thực hiện sự lãnh đạo và chỉ đạo của Đảng, quyền làm
chủ của nhân dân ta đã được thể chế hoa trong Hiến pháp 2013. Hiện nay Hiến
pháp này đang được triển khai, trước hết là việc hoàn thiên pháp luật trong đó có
luật Luật tổ chức và hoạt động
của Chính phủ; Luật tổ chức Tòa
án Nhân dân (sửa đổi) và Luật tổ chức Viện kiểm sát Nhân dân (sửa đổi)…Nhiều
quy định trong Dự thảo sửa đổi các luật trên được các đại biểu phát biểu dựa
trên bảo đảm các quyền con người được quy định trong Hiến pháp 3013. Theo tinh
thần đó quyền của bị can, bị cáo, quyền của những người đã bị tước một phần
quyền tự do ( người đang chấp hành án phát tù) cũng được quan tâm. Vai trò của
luật sư được đề cao. Có ý kiến cho rằng để không có án oan sai…nên cân nhắc đưa
vào luật “ quyền được im lặng”.
Sáng ngày 02 tháng 10, trong phiên họp của Ủy
ban Thường vụ Quốc hội, việc phê chuẩn công ước Chống tra tấn đã được Thường vụ
Quốc Hội thông qua. Việc Việt Nam
ký kết và phê chuẩn công ước “ Chống tra tấn” một lần nữa thể hiện quyết tâm của
Đảng, Nhà nước ta mọi hành vi chống tra tấn, hạ nhục con người. Như thông tin đại
chúng đã đưa Việt Nam đã ký Công ước này vào tháng 11năm 2013 và dự kiến việc
Quốc hội sẽ phê chuẩn tại kỳ họp thứ 8, khai mạc vào cuối tháng 10 này.
Thực hiện Văn kiện Đại họi XI và triển khai Hiến
pháp 2013, ngày 26 tháng 9, Đại hội đại biểu toàn quốc Mặt trận Tổ quốc Việt
Nam lần thứ VIII đã khai mạc. Trong chủ đề chung “ Đoàn kết - Dân chủ - Đổi mới”,
Đại hội đã tập trung vào chức năng “ giám
sát” và “ phản biện” được ghi trong Văn kiện của Đại hội XI. Đây là một khía cạnh
mới nhằm bảo đảm quyền làm chủ của nhân dân trong nền DC của chúng ta.
Trong
nền DC XHCN, vai trò lãnh đạo của Đảng là một nguyên tắc. Tuy nhiên vai trò này
cần có những quy định như thế nào để vừa giữ được trách nhiệm chính trị của Đảng,
đồng thời không được lạm quyền của cơ quan, tổ chức nhà nước và của nhân dân.
Điều nay đã được quy định tại Điều 4, Hiến pháp 2013. Điều 4, quy định như sau:
“1. Đảng Cộng sản Việt Nam- Đội tiên phong của giai cấp công nhân, đồng thời là
đội tiên phong của nhân dân lao động và của dân tộc Việt Nam, đại biểu trung
thành lợi ích của giai cấp công nhân, nhân dân lao động và của cả dân tộc, lấy
chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh làm nền tảng tư tưởng, là lực lượng
lãnh đạo Nhà nước và xã hội.
2. Đảng Cộng
sản Việt Nam gắn bó mật thiết với Nhân dân, phục vụ Nhân dân, chịu sự giám sát
của Nhân dân, chịu trách nhiệm trước Nhân dân về những quyết định của mình.
3. Các tổ
chức của Đảng và đảng viên Đảng Cộng sản Việt Nam hoạt động trong khuôn khổ Hiến
pháp và pháp luật.”
Khác với
quy định tại Điều 4, Hiến pháp 1992, Hiến pháp 2013 quy định rõ, không chỉ tổ
chức Đảng mà cả Đảng viên của Đảng cũng phải tuân thủ pháp luật như những công
dân bình thường.
Theo
tinh thần mở rộng DC, đồng thời giữ vững kỷ cương, quyền tự do ngôn luận báo
chí được phát huy. Nhiều sự kiện chính trị mà trước đây được xem là “nhậy cảm”
đã được báo chí đưa tin công khai. Chẳng hạn như việc Hoa Kỳ dỡ bỏ một phần lệnh
cấm bán vũ khí sát thương cho Việt Nam, đường lối, chính sách của Đảng và Nhà
nước ta đối với việc bảo vệ chủ quyền biển đảo, hoặc các ý kiến khác nhau của đại
biểu trong các kỳ họp của Thường vụ Quốc hội vừa qua là những ví dụ…Bảo đảm quyền
tự do ngôn luận, báo chí đồng thời giữ nghiêm kỷ cương báo chí vẫn luôn được
các cơ quan chức năng tôn trọng. Việc Bộ chủ quản xử lý những tổ chức báo chí đăng
bài: “Gái miền Tây và 3 chữ “N”, và bài “Thư gửi bố ở Trường Sa”,
nhằm “câu like” đã được dư luận hoan nghênh.
Như
vậy có thể nói, mặc dù nền DC của chúng ta vẫn còn không ít vấn đề cần giải quyết.
Chẳng hạn như cần bảo đảm tính độc lập, cân bằng và sự giám sát của các nhánh
quyền lực: lập pháp, hành pháp, tư pháp như thế nào trong thể chế phân công, phối
hợp của Nhà nước ta, hoặc làm sao để phát huy đầy đủ chức năng của các tổ chức
xã hội, …Đặc biệt còn nhiều quyền của người dân đã được ghi trong Hiến pháp
2013 nhưng chưa có luât bảo đảm, trong đó có quyền biểu tình, quyền lập hội… Mặc
dầu vậy không thể phủ nhận được rằng nền DC của chúng ta đã và đang phát triển
đúng hướng, phù hợp với xu thế chung của thời đại ngày nay.
No comments:
Post a Comment